AMERİKA’DA DENVER BÖLGESİNDEKİ ANİ SOĞUMANIN NEDENİ

Amerika’daki Denver Bölgesindeki Ani Soğumanın Nedeni:

Prof. Dr. Yurdanur Ünal
Prof. Dr. Ş. Sibel Menteş

Kuzey kutbu civarında sıcaklıklar küresel ortalama sıcaklık artışının iki katından daha fazla ısınıyor. Bu kısmen, bölgedeki deniz buzunun hızla azalmasından kaynaklanıyor. Arktik deniz buzu azaldıkça, yüzeyin güneş ışınımlarını yansıtma kabiliyeti (albedosu) azalıyor ve dolayısıyla güneşten gelen enerji okyanuslar tarafından emilerek daha fazla ısınmaya neden oluyor. Yaz sonu ve sonbahar başı, Arktik deniz buz örtüsünde en büyük düşüşler görülüyor. Örneğin, 1979’dan bu güne ortalama Eylül ayındaki deniz buzu miktarı yaklaşık % 10’ lar civarında azalmıştır.

Son yıllarda yapılan araştırmalar, Kuzey kutbu civarındaki bu hızlı sıcaklık artışlarının zincirleme etkiler yaratacağını, daha güney enlemlerdeki iklimde de hava koşullarında çalkantılar doğuracağını göstermektedir.

Daha sıcak bir Arktik Okyanusu, bu bölgedeki deniz buzunun artışını engelleyerek pozitif bir geri besleme yaratarak, kuzey kutbu ve bu civardaki karasal alanlar üzerinde daha sıcak ve daha nemli hava koşulları oluşturur.

Kutup bölgeleri ile ekvator arasındaki sıcaklık farkının azalmasına neden olur. Kutup bölgelerinde hâkim olan polar vorteks soğuk havanın kutup bölgelerine hapsolarak küre etrafında sirkülâsyonunu sağlıyor.

Küresel sıcaklıkların özellikle kutup bölgesinin daha fazla ısınması bu polar vorteksin zayıflamasına, buna bağlı olarak dünya üzerinde Rossby dalgaları, jet akımlarının daha kıvrımlı bir şekilde hareketine neden oluyor.

Yani oluklar daha güney enlemlere kadar gelerek, kutup soğuk havasının orta enlemleri etkilemesine neden oluyor. Özellikle daha sıcak bir iklimde aşırı soğuk hava koşulları mantığa aykırı görünse de teorik çalışmalar, bu değişikliklerin Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’da olağan dışı ve aşırı hava koşullarında artışa neden olduğunu göstermektedir.

Amerika’daki Denver bölgesindeki ani soğuma, Kutup bölgelerinde mevcut olan polar vorteksin buzulların erimesine bağlı olarak zayıflayarak soğuk havayı bu kapalı vorteks ile kutup bölgesi içinde hapsetmek yerine dalgalanma yaparak kutup bölgesinin soğuk havasını aşağı enlemlere doğru taşıması neticesinde meydana gelmektedir.

Özellikle 500 hpa seviyesindeki Rosby dalgası olarak tanımlanan bu dalgaların kısa dalgalarla etkileşimi ile oluşan derin bir oluk kuvvetli kuzeyli polar jet akımları ile Denver bölgesine doğru hareketle bu bölge üzerinde koparak bir alçak merkez ve soğuk hava oluğu oluşturmuştur.

Bu nedenle iki gün öncesine kadar sıcak hava dalgasının etkisindeki bölgede 28 ⁰C’ lik bir soğuma gerçekleşmiştir. Bölgenin rakımının 1600 m civarında olması nedeniyle bu soğumaya bağlı olarak sıcaklık kar yağışı limitlerine düşmüştür.

Önümüzdeki günlerde bölge üzerindeki kuvvetli güneyli jet akımlarının etkisiyle sistemin kuzeybatıya doğru hareketle bölge üzerindeki etkisi zayıflayacaktır.