Kış mevsimiyle birlikte artan kömür tüketiminin de etkisiyle Bursa kent merkezinde nefes almak iyice güçleÅŸti. Çevre ve Åžehircilik Bakanlığı’nın Hava Kalitesi Ä°ndeksi’ne göre, Bursa’da bugün hava kirliliÄŸi insan saÄŸlığını olumsuz etkileyebilecek seviyeye çıktı. Kent merkezinde 7 ayrı noktada bulunan indekste, daha önce 70 olarak ölçülen PM10 deÄŸeri son ölçümlerle 167’ye çıktı ve ‘SaÄŸlıksız’ kategorisinde yer aldı. Bursa’nın hava kalitesiyle ilgili sorularımızı Meteoroloji Mühendisleri Odası Bursa Temsilcisi Feryal Biçkici yanıtladı.

• Son yıllarda Bursa’daki kar yağışının azalmasının nedeni nedir?

Öncelikle bu soruya cevap vermeden önce; “Kar nedir? Kar yağışı nedir? Kar nasıl oluÅŸur?” sorularının meteorolojik olarak yanıtlanması gerekmektedir. Kar, sıcaklığı sıfır derecenin altında ama hâlâ donmamış sıvı su damlacıkları ile küçük buz parçacıklarının aynı sıcaklıkta bulut içinde yan yana olduÄŸunu düşünün. Böyle bir ortamda su buhar basıncı büyük olduÄŸu için aşırı soÄŸumuÅŸ su damlacıkları buharlaÅŸarak buz kristalleri üzerinde birikir. Bulut içindeki yukarı hava akımlarının taşıyamayacağı kadar büyüyen buz kristalleri de bulut içinde düşmeye baÅŸlar. Düşmekte olan buz kristali diÄŸer buz kristalleri ve aşırı soÄŸumuÅŸ sıvı su damlacıkları ile çarpıştıkça bizim bildiÄŸimiz kar kristali ortaya çıkmaya baÅŸlar. Bu kristaller buluttan yerin üstüne kadar kar yağışı olarak düşer. Toprak ve atmosferin sıcaklığı aynı olursa yere düşen kar taneleri erimez. Fakat çoÄŸu kez kar kristali yere yaklaÅŸtıkça sıfır derecenin daha üzerindeki hava sıcaklığı ile karşılaÅŸtığından eriyerek yaÄŸmura dönüşür.

Bilim insanlarının yaptığı araştırmalara göre yeryüzüne inen yağış çeşitlerinin sekizde birinin kar yağışı olduğu ortaya çıkmıştır. Aslında her yağmurun bir kar olarak düştüğünü fakat yeryüzündeki sıcaklığa bağlı olarak yağmura dönüşür demek çokta hatalı olmaz.

Şimdi bu yanıtlardan sonra Bursa özeline inersek en temel sebebin atmosfer ile yüzey sıcaklığının pozitif değerlerde birbirine eşit ya da yakın olması olduğu görülür. Bir diğer ifade ile; şehirleşme, betonlaşma, nüfus artışı, sanayileşme, asfaltların artışı, her yıl trafiğe katılan araç sayısının çok fazla artışı, yeşillerin yok olması nedeni ile atmosferin sıcaklığının artmasına, başlangıçta kar olarak başlamış olan yağışın şehir merkezleri üzerinde ısınarak yağmur şeklinde yere düşmesidir.

• Bursa ısı adası kavramını yaşıyor mu?

Sera gazları kadar güçlü bir etkisi olmamakla birlikte, şehirleşme de küresel ısınmada rol oynar. Şehir ısı adası; bir şehrin, çevresindeki kırsal alanlara göre daha sıcak olmasıdır. Şehirlerin beton ve asfalt yüzeylerle kaplı olması, bitki ve toprak örtüsünün zayıf olması, havadaki asılı taneciklerin (partikül) fazla olması şehirleri güneş enerjisinin daha çok soğurulduğu, sıcaklık ortalamalarının fazla olduğu ısı adalarına dönüştürmüştür. Aynı zamanda yerleşim planlarının şehirleri serinletecek ve havasını temizleyecek olan rüzgârların geçişine ve hava dolaşımına izin vermemesi şehirlerin etraflarına göre daha da sıcak alanlar olmasına neden olmaktadır.

Bursa’da hemen hemen tüm ÅŸehirlerimiz gibi ÅŸehirleÅŸmenin getirdiÄŸi beton yüzeylerin artması, asfalt ve beton yüzeylerin gün boyunca güneÅŸ enerjisini depolaması ve gece boyunca bu ısıyı atmosfere geri vermesi, bunun yanında meteorolojik faktörler göz önüne alınmadan planlanmış alanların yaygın olması nedeniyle ısı adası etkisini daha yoÄŸun olarak yaÅŸayan ÅŸehirlerimizden biridir. Var olan  yeÅŸil alan dokusunun ÅŸehirleÅŸme nedeniyle her geçen gün azalması da ısı adası açısından diÄŸer bir önemli etkendir.

• Hava kirliliÄŸinde Bursa’nın metropol kent oluÅŸunun etkisi var mı?

Tartışmasız etkisi vardır. Bunun yanında tek sebebin bu olduÄŸunu iddia etmek de doÄŸru deÄŸildir. Hava kirliliÄŸine sebep olacak tüm faktörler; yani doÄŸal ve yapay kaynaklar  Bursa’da da etkendir. Tüm dünyada olduÄŸu gibi ülkemizin de coÄŸrafi olarak kapladığı her alan doÄŸal kaynaklı hava kirliliÄŸine maruz kalır. Hava kirliliÄŸine neden olan doÄŸal kaynakları sıralamak gerekirse, doÄŸanın kendi yapısı içinde  atmosfere zarar veren bazı maddeler bulunduÄŸunu belirtmek gerekir. Bunlardan, volkanik faaliyet sırasında açığa çıkan kükürt dioksit gibi gaz partikülleri doÄŸanın dengesini bozmaktadır. Bunları tozlar, orman yangınları ve buharlaÅŸma olarak tanımlayabiliriz.

Orman yangınları ise, hava sıcaklığının artması ya da insan kaynaklı oluşabilecek orman yangınları bitki ve ağaçların yok olmasına dolayısıyla su kaynaklarının kirlenmesine takibinde hava kirliliğine yol açmaktadır.

Kükürtdioksit, partikül maddeler, azotoksit, karbonmonoksit ve ozonun okyanuslardan buharlaşma ile havaya yayılması da sebepler arasındadır.

Bu başlık altında verilecek en iyi örnek, 2010 yılında İzlanda da bulunan ve adını bile zor telaffuz ettiğimiz bir yanardağ patlamasında  hemen hemen tüm Avrupada kül nedeniyle bütün uçuşların iptal edilmesi  ve yaşanan  hava kirliliğidir.

Hava kirliliğine neden olan yapay kaynaklardan bahsetmek gerekirse, ne yazık ki biz insanların isteyerek ve istemeyerek neden olduğu hava kirliliği nedenidir. Hava kirliliğine neden olan yapay kaynaklar; trafik, ısınma ve sanayi kaynaklı olmak üzeri 3 grupta incelenmektedir.

Birincisi trafik kaynaklı hava kirliliğidir. Aslında yaşamımızı kolaylaştırmak adına kullanılan toplu taşıma araçları ve özel araçların neden olduğu hava kirliliği tartışılmaz. Araçların havayı kirletme nedenleri egzoz borusundan salınan gazlar, benzin deposu, karbüratör, fren balataları ve lastiklerdir.

Arabaların egzoz borularında çıkan karbon monoksit, hidrokarbonlar ve azot oksit gazlarının solunması ölüme neden olabilecek etkiler taşımaktadır.

İkincisi ise, ısınma kaynaklı hava kirliliğidir. Özellikle kış aylarında artan hava kirliliğinin nedeni kullanılan ısınma yakıtlarının içeriğidir. Soba ve kaloriferlerden çıkan zehirleyici gazlar havaya karışmaktadır. Havaya karışan Karbon monoksit, kükürt dioksit ve partikül maddelerin canlılar tarafından solunması akciğerlerin harabiyetine neden olmaktadır.

Ayrıca, son yıllarda ciddi şekilde artış gösteren sanayileşme hava kirliliğini de beraberinde getirmiştir. Fabrikaların bacalarında çıkan gazlar havayı bir şeklide kirletmektedir.

Hava kirliliğine neden olan tüm bu sebeplerin içeriği karbon monoksit, kükürt dioksit ve azot oksitlerdir. Bu gazlar insanlar tarafından solunduğunda; zehirlenmelere, akciğer tahribatına ve kalp-damar hastalıklarına neden olmaktadır. Doğal kaynaklardan oluşan hava kirliliği için elimizden pek bir şey gelmese de yapay kaynaklardan oluşacak hava kirliliğini önlemek tamamen bize bağlıdır.

Bursa’da yapay kaynaklardan yani trafik, sanayi, ısınma  kaynaklı nedenlerden dolayı hava kirliliÄŸi her geçen yıl hızla artmış ve bu kirleticiler insan saÄŸlığını tehdit edici boyutlara ulaÅŸmıştır.

• Ovaakça bölgesinde bulunan termiksantral Bursa’nın havasını nasıl etkiledi?

Bu soruyu Bursa özelinde değil de genel olarak yanıtlamak durumundayım. Bir üst paragrafta belirttiğim gibi sanayileşme insanların ve tüm canlıların soluduğu hava kalitesini olumsuz etkilemektedir. Her ne kadar gelişen teknoloji ile baca gazı emisyonları azaltılsa da, çevresel etkileri minimuma indirilse de sanayi tesislerinin sayısının artması bu azalmayı hissetmemize engel olmaktadır.

Ovaakça Termik Santrali doğal gazla çalışan bir santraldir. Kömür santralleri kadar hava kalitesine zararı olmasa da, bir zararının olmadığını söylemekte doğru değildir. Bu zararla da ancak bilimsel verilerle ortaya konabilir.

Bursa,  bir sanayi şehri.  Bu nedenle sanayileşmeyi sürdürülebilir  kılabilmek için sanayi tesislerinin emisyonlarının düzgün ve sürekli olarak takip edebilmek ve yerleşim alanları ile sanayi tesisleri arasında yeterli yeşil alan kuşakları oluşturabilmek önemlidir.

• Tüm bu sorunlara karşı nasıl bir çözüm yolu üretilmeli?

Nüfus arttıkça, gıdaya, yerleşim alanlarına, sanayiye  ve enerjiye olan talep artacaktır. Bu döngünün önüne geçebilmek mümkün değildir. Bu nedenle bu döngüyü  bilimsel gerçeklere uygun planlayan ülkeler daha rahat edeceklerdir.

Şehir Isı Adası ve Hava Kirliliğinin etkisini azaltmak için;

• Åžehir içlerinde büyük yeÅŸil alanlar yaparak, park bahçe ve yol kenarlarında aÄŸaçlandırılarak  küçük ölçekli ÅŸehir meltemleri oluÅŸturulabilir. Böylece hem sıcaklığın düşmesi saÄŸlanabilir hem de kirliliÄŸin etkisi azaltılabilir.
• Bunun yanında bina çatılarının uygun olanlarına çatı bahçelerinin yapılması, uygun olmayanlarının ise açık renkli veya refleksiyon özelliÄŸine sahip malzemelerle kaplanması ÅžEHÄ°R ISI ADASI genliÄŸini düşürecektir. Böylece gün boyu binaların radyasyon emmesi ve bunu güneÅŸ battıktan sonra atmosfere geri vermeleri engellenmiÅŸ olacaktır. Bu da ÅžEHÄ°R ISI ADASI genliÄŸinin düşmesine neden olur. ÖrneÄŸin Tokyo’da bina çatılarında bahçe yapılması ile hava sıcaklığın 0.8 °C azalacağı, bunun da her gün 1.6 milyon dolarlık elektrik enerjisi tasarrufuna eÅŸit olduÄŸu hesaplanmıştır (Hien 2002).
• Kentsel planlama, mimari proje ve yapım sürecinde mimar, mühendis ve çalışanların gelecek nesillere sürdürülebilir ve yaÅŸanabilir kentler bırakabilmemiz için meslekler arası disiplin içerisinde çalışılması gerekmektedir.
• Yeni planlanan yerleÅŸim alanlarında cadde geniÅŸlikleri ve çevresindeki kat sayıları gök görüş oranı dikkate alınarak hesaplanmalıdır. Çünkü küçük deÄŸerli gök görüş oranına sahip ÅŸehir kanyonları rüzgar hızını düşürerek sıcaklık ve kirlilik dağılımını etkilemektedir.

Yeni yerleşim yerlerini mevcut topografya, meteorolojik ve iklimsel  verilere göre dizayn etmezseniz çarpık şehirleşme ve istenmeyen hava kalitesi, gelişmeniz ve günlük yaşamınızı idame ettirecek enerji ihtiyacınızı karşılarken su rüzgar güneş ve diğer doğal kaynaklarınızı enerji üretimi için iyi planlayamazsanız hem enerjiyi pahalı elde eder, hem de kaynaklarınızı daha hızlı tüketirsiniz.

Haber Kaynağı: www.bursahayat.com.tr